Project αφιερωμένο στην ιστορία του βιβλίου

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ:

Ευαγγελία Καραμανώλη, Φιλόλογος (ΠΕ02)· Συντονίστρια. 

Αθανάσιος Ι. Καλαμάτας, Θεολόγος (ΠΕ01). Συμμετέχων.

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΜΑΘΗΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ:

• Χαράλαμπος Γιαννέλλης.
• Ελευθερία Σέρεζλη.
• Σοφία - Μελίνα Γιαννακοπούλου.
• Αθηνά Βουρλή.
• Βασιλική Καμαρού.
• Γρηγόριος Ακαμάτης.
• Ελένη Γιαταγανέλλη.
• Κλεοπάτρα Κλαδίτη.
• Μελίνα Κουκάκη.
• Ειρήνη Ρούσσου.
• Ραφαηλία Σκορδά.
• Χριστίνα Ζωζά.

Το συγκεκριμένο project, με τίτλο: «Ιστορία του βιβλίου. Ένα ταξίδι στις βυζαντινές και μεταβυζαντινές βιβλιοθήκες», σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε πιλοτικά εφέτος, κατά το σχολικό έτος 2024 – 2025.

Δεδομένου ότι στο σχολείο μας (Πρότυπο ΓΕ.Λ. Μυτιλήνης του Πανεπιστημίου Αιγαίου) ανήκει η Ιστορική Βιβλιοθήκη του πάλαι ποτέ Γυμνασίου Μυτιλήνης, με πλουσιότατη συλλογή αρχετύπων, παλαιτύπων - παλαιών εκδόσεων, καθώς επίσης και σημαντικό αριθμό χειρογράφων, στο πλαίσιο λειτουργίας των Πολιτιστικών Προγραμμάτων Σχολικών Δραστηριοτήτων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λέσβου, το εν λόγω project, αξιοποίησε το χειρόγραφο και έντυπο υλικό της, πρόσφερε στους συμμετέχοντες μαθητές τη δυνατότητα να έρθουν σε άμεση επαφή και να γνωρίσουν την ιστορία της γραφής και του βιβλίου, αλλά και να εξοικειωθούν με έννοιες όπως: αλφάβητα, επιγραφές, πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί, αρχέτυπα, παλαίτυπα, σπάνια βιβλία, κολοφώνας, προμετωπίδα, τυπογραφικά στοιχεία, τυπογραφικό σήμα, εικονογράφηση, στάχωση, τραβήγματα, τιμή, συνδρομητές, ενθυμίσεις. 

Οι θεματικές του project ήταν οι εξής:

• Η ιστορία της γραφής.
• Η μετάβαση από το χειρόγραφο στο έντυπο βιβλίο.
• Τα αρχέτυπα, τα πρώτα δηλαδή έντυπα βιβλία, (από τη γένεση της τυπογραφίας μέχρι το τέλος του 15ου αιώνα).
• Τα παλαίτυπα βιβλία και οι σπάνιες εκδόσεις.
• Τα τυπογραφεία της Ιταλίας, της Βιέννης και άλλων ευρωπαϊκών πόλεων, από τα μέσα του 15ου μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα.
• Οι Έλληνες, κυρίως, τυπογράφοι και λόγιοι που ασχολήθηκαν με το βιβλίο.
• Η βιβλιοδεσία.
• Η μέθοδος καταλογογράφησης.
• Οι σημαντικότερες σήμερα βιβλιοθήκες όπου απόκεινται σπάνια βιβλία, δηλαδή, μοναστηριακές, εθνικές, δημόσιες.
• Η σύγχρονη μέθοδος προσέγγισης και ανάγνωσης των βιβλίων αυτών, μέσω της ψηφιοποίησης.
• Τρόποι συντήρησης και ψηφιοποίησης αρχετύπων, παλαιτύπων και σπανίων εκδόσεων.

Ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός ακολούθησε τη Μεθοδολογία της Ιστορικής και Αρχειακής Έρευνας, σχετικής με τις επιστήμες της Παλαιογραφίας και της Βιβλιοθηκονομίας – Αρχειονομίας και, βέβαια, είχε διαθεματικό περιεχόμενο, με αναφορές στα μαθήματα της Ιστορίας, των Θρησκευτικών, των Αρχαίων Ελληνικών, της Φιλοσοφίας και των Νέων Τεχνολογιών.

Το project είχε διάρκεια 6 μήνες (Δεκέμβριος 2023 – Μάιος 2024) και ο φορέας που συνεργαστήκαμε ήταν η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Μυτιλήνης.

Χρονοδιάγραμμα:

• 1ος ΜΗΝΑΣ: Εισαγωγή στην επιστήμη της Παλαιογραφίας (υλικά - όργανα γραφής και μορφή των χειρογράφων).
• 2ος & 3ος ΜΗΝΑΣ: Η ελληνική γραφή (μεγαλογράμματη και μικρογράμματη, αντιγραφή χειρογράφων).
• 4ος & 5ος ΜΗΝΑΣ: Αντιγραφείς και Φιλόλογοι. Το ιστορικό της παράδοσης των κλασικών κειμένων. Από το χειρόγραφο στο έντυπο βιβλίο (αρχέτυπες εκδόσεις).
• 6ος ΜΗΝΑΣ: Παλαίτυπες εκδόσεις. Το ελληνικό βιβλίο στην Τουρκοκρατία. Ελληνικά τυπογραφεία και έλληνες τυπογράφοι στην Ευρώπη και στον ευρύτερο τουρκοκρατούμενο χώρο. Το ελληνικό βιβλίο στην περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της Επανάστασης του 1821.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Για τις Ψηφιακές Βιβλιοθήκες:

Καπιδάκης, Σαράντος. (2014). Εισαγωγή στις Ψηφιακές Βιβλιοθήκες. Θεσσαλονίκη: Δίσιγμα.

ΔΑΦΝΗ - ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΝΕΣΗ & ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΥΛΟΥΡΗΣ. (2015). Διαχείρηση Ψηφιακού Περιεχομένου, Στο https://www.ebooks4greeks.gr/diaxeirish-pshfiakou-periexomenou

Για χειρόγραφα - αρχέτυπες και παλαίτυπες εκδόσεις:

Καλαμάτας, Ι. Αθανάσιος. (2009). Η Βιβλιοθήκη και τα παλαίτυπα της Μονής Λειμώνος. Μυτιλήνη.

Κουμαριανού, Αικατερίνη – Δρούλια, Λουκία. (1986). Το Ελληνικό Βιβλίο (1476-1830). Αθήνα: Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος.

Παπαδόπουλος – Κεραμεύς, Αθανάσιος. (1884). Μαυρογορδάτειος Βιβλιοθήκη του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου. Παράρτημα ΙΖ΄. Κωνσταντινούπολη.

Πατρινέλης, Χρίστος. (1994). Το ελληνικό βιβλίο κατά την Τουρκοκρατία (1476-1820). Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ. Υπηρεσία Δημοσιευμάτων.

Τσερνόγλου, Γ. Αθανάσιος. (1991). Συμπληρωματικός κατάλογος χειρογράφων της παλαιάς Γυμνασιακής Βιβλιοθήκης νυν του Α΄ Λυκείου Μυτιλήνης. Στο Λεσβιακά ΙΓ΄ / 347-397· [και ανάτυπο].

Φλάμπουρας, Διονύσιος. (1974). «Τα αρχέτυπα (incunabula) και η καταλογογράφησή τους». Στο Βιβλιογραφική Επιθεώρηση. 2.

Χούλης, Κωνσταντίνος. Η βυζαντινή βιβλιοδεσία. Ιστορία, τέχνη και τεχνική. Αθήνα: Εκδόσεις Φοίνικος.

Hunger, Hebert. (1995). Ο κόσμος του ελληνικού βιβλίου. Γραφή και ανάγνωση στο Βυζάντιο, μτφρ. Γ. Βασίλαρος. Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου – Μ. Καρδαμίτσα.

Mioni, Elpidio. (1979). Εισαγωγή στην Ελληνική Παλιογραφία, μτφρ. Νικόλαος Παναγιωτάκης. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Ελληνικής Τραπέζης.

Regemorter, Van. B. (1954). Van «La reliure des manuscrits grecs». Στο Scriptorium. 8 / 3-23.

Reynolds, D. L. & Wilson, G. N. (1981). Αντιγραφείς και Φιλολογοι. Το ιστορικό της παράδοσης των κλασικών κειμένων, μτφρ. Νικόλαος Παναγιωτάκης. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Ελληνικής Τραπέζης.

Turner, G. E. (1981). Ελληνικοί Πάπυροι. Εισαγωγή στη μελέτη και τη χρήση των παπυρικών κειμένων, μτφρ. Γ. Μ. Παράσογλου. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Ελληνικής Τραπέζης.

ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ:

Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών ΑΝΕΜΗ του Πανεπιστημίου Κρήτης: http://anemi.lib.uoc.gr

Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ: http://www.lib.auth.gr/index.php/el/digitized-material-menu/81

Ψηφιακή Συλλογή Ελληνομνήμων: http://www.lib.uoa.gr/hellinomnimon/

Ψηφιακή Συλλογή του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου: http://www.imxa.gr/collections/code/emuseum.asp?style=Browse&currentrecord=1&newvalues=1&newpage=collections